رشد كودک در سه سال اول زندگی
رشد كودک به خصوص در سه سال اول زندگی بسیار حایز اهمیت است و پایش رشد، راهی برای ارزیابی آن است.به طوری كه وقتی روند رشد بچه مطلوب نباشد، یعنی نمودار رشدش افقی یا نزولی شود، نشانگر وجود ضعف و كمبود در اوست. این به آن معنی است كه كودك آمادگی ابتلا به بیماری‌ها را دارد. وقتی بچه‌ای سوء‌تغذیه داشته باشد، بیمار شده و بیماری او طولانی‌تر می‌شود، در حقیقت سریع بهبود پیدا نمی‌كند و به همین دلیل بی‌اشتها می‌شود. دوباره این بی‌اشتهایی سوء‌تغذیه او را تشدید می‌كند و این زنجیره سبب می‌شود كه كودك ناتوان‌تر شود.
شاید دیده باشید برخی خانواده‌ها بچه‌هایی دارند كه همیشه مریض هستند و مادر گله از بی‌اشتهایی كودك می‌كند. كمبودهایی مثل كمبود روی و كمبود آهن ممكن است موجب بی‌اشتهایی طفل باشد، بنابراین دادن غذایی كه منابع مواد معدنی یادشده هستند، می‌تواند كمك‌كننده باشد. در دوره نقاهت نیز باید وعده‌های غذایی او را بیشتر كرد تا وزن از دست رفته جبران شود. در این دوران كودك اشتهای بیشتری دارد و مادر باید مراقب باشد از این فرصت استفاده كند زیرا كودكانی كه مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند، همیشه ضعیف و مستعد ابتلا به بیماری‌های متعدد هستند.
یادتان باشد كه محروم كردن كودک از شیر مادر، زود یا دیر شروع كردن غذای كمكی، ندادن غذای كافی و مفید به او، بیماری كودک، مسایل عاطفی و روانی، رعایت نكردن مسایل بهداشتی و استفاده از آب ناسالم از مهم‌ترین علل تأخیر رشد این گروه سنی است، که در این صورت می بایست از متخصص اطفال کمک بگیرید.
اصول تغذیه کودک و نوزاد
اصول تغذیه کودکان باید در همه سنین و به‌خصوص در سال‌های اول زندگی مراعات شود. در این سال ها، اصلی‌ترین غذای کودک شیر مادر یا شیر خشک است به طوری که در ۱۲ ماه اول، بخش اصلی کالری موردنیاز کودک با خوردن شیر مادر یا شیر خشک تأمین می شود.
کودک بعد از شش ماهگی، آرام آرام می تواند طعم های متفاوت را بچشد و اضافه کردن مرحله به مرحله مواد غذایی به رژیم غذایی در طول چند ماه، زمینه را برای آشنا شدن او با طعم‌ها فراهم می‌کند. در این مرحله کودکان برای مصرف غذا کمکی آماده می‌شوند.
اصول شیردهی نوزاد
شیردهی انحصاری برای شش ماه مزایای بسیار زیادی را برای نوزاد و مادر به همراه دارد. برای مثال منجر به حفاظت نوزاد در برابر عفونت های گوارشی، عفونت های اکتسابی و کاهش میزان مرگ و میر ناشی از اسهال و سایر عفونت ها دوران نوزادی می شود. همچنین شیر مادر به عنوان منبع اساسی انرژی و مواد مغذی در زمان بیماری میزان مرگ و میر در میان کودکان مبتلا به سوء تغذیه را کاهش می دهد.
اصول غذای کمکی
طبق اصول تغذیه کودکان، کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند که در چهار ماه ابتدایی، حتی آب هم نباید به تغذیه روزانه کودک اضافه کرد و در فاصله چهار تا شش ماهگی هم تنها با توصیه بهترین متخصص رشد و تغذیه، می توان ترکیبات ساده‌ای مثل لعاب برنج را به شیری که در طول روز مصرف می‌کند اضافه کرد.
در حدود شش ماهگی، نیاز نوزاد به انرژی و مواد مغذی بیش از میزانی است که شیر مادر آن را تامین می کند و مصرف غذای کمکی برای تامین این نیازها ضروری است. نوزاد در این سن از لحاظ تکاملی برای مصرف سایر مواد غذایی آماده است. اگر غذاهای مکمل در شش ماهگی دریافت نشوند یا میزان مصرف آن ها کافی نباشد، رشد نوزاد دچار اختلال می گردد.
نکات مهم در تغذیه کودک با غذای کمکی مناسب عبارتند از:
[*]ادامه دادن به شیردهی مکرر و متناسب با نیاز کودک تا سن دو سالگی
[*]غذا دادن با علاقه و توجه به کودک (به نوزادان به طور مستقیم و به آرامی و صبورانه غذا بدهید و کودکان را در غذا خوردن یاری کنید، آن ها را تشویق به خوردن کنید، با آن ها صحبت کرده و تماس چشمی برقرار کنید)
[*]توجه به بهداشت در تهیه غذای کودک
[*]آغاز غذای کمکی در شش ماهگی با مقدار کم و افزایش تدریجی آن با افزایش سن کودک
[*]استفاده از غذاهای کمکی غنی شده با مکمل های ویتامین و مواد معدنی
[*]افزایش دریافت مایعات شامل شیر مادر و غذاهای نرم و مورد علاقه در زمان بیماری
اصلی ترین بخش های تغذیه کودک
طبق نظر کارشناسان تغذیه، غذای مناسب برای رشد کودکان چندین مورد می‌تواند باشد:
شیر
به دلیل وجود کلسیم و فسفر موجود در آن برای رشد و استحکام استخوان، دندان و ناخن‌های کودک بسیار مناسب است.
تخم‌مرغ
تخم‌مرغ‌ها به دلیل داشتن پروتئین زیاد، برای رشد و عملکرد مغز کودکان وعده‌ی غذایی بسیار مناسبی هستند.
کلم بروکلی
با وجود فیبر فراوانغذای مناسب برای رشد کودکان به خصوص استخوان های آن‌هاست.
ماست های طعم دار
ماست نیز همانند شیر برای رشد و استحکام استخوان و دندان‌های کودک بسیار مفید است.
سیب زمینی شیرین
یک غذای مناسب برای رشد کودکان محسوب می شود و جزو مغذی‌ترین سبزی‌ها است.
جو دوسر
این ماده غذایی به دلیل مقادیر بالای ویتامین B و E، پتاسیم و روی به رشد و عملکرد مغز کودک کمک می‌کند.
ماهی
کم‌چرب و سرشار از پروتئین، ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی باارزش می باشد که باعث رشد مغز و تقویت بینایی می شود.
منحنی رشد کودکان
منحنی رشد گزارشی از میزان رشد نوزاد، کودک یا نوجوان است. در منحنی رشد نوزاد، قد و وزن و دور سر ثبت می‌شود.
منحنی رشد کودکان و نوجوانان شامل قد، وزن و BMI (شاخص توده بدنی) است. در واقع، منحنی رشد ارزیابی طولانی مدت و منحصر به فردی از سلامت کلی افراد را نشان می دهد. ناهنجاری‌های منحنی رشد، تسریع یا کاهش سرعت پیش بینی نشدۀ رشد کودک در طول زمان را نشان می دهد.
آیا وزن کودک برای قد او مناسب است؟
منحنی رشد کودک معمولا از ۲سالگی شروع می‌شود قد برای سن، وزن برای سن، وزن در مقایسه با قد و BMI یا شاخص توده بدنی را بررسی می‌کند. شاخص توده بدنی با استفاده از وزن، قد و جنسیت تعیین می‌شود.
یک بار اندازه گیری هر كدام از این معیار ها تنها وضعیت همان لحظه کودک را مشخص می كند و سیر پیشرفت متغییر مورد بررسی را نشان نمی دهد. حتی اگر در فواصل منظم نیز اندازه گیری صورت گیرد باز نمی‌توان قضاوت مناسبی در مورد چگونگی رشد كودک داشت. بنابرین تنها در صورتی می‌توان در مورد چگونگی رشد كودكان بحث کرد كه میانگین رشد كودكان سالم همان منطقه را بدانیم و یا كودكان آن منطقه را با میانگین رشد كودكان جمعیت استانداردی مقایسه نماییم.
اولین توزین باید در وقت تولد یا هر چه زود تر بعد از تولد صورت گیرد. تا بتوان پیشرفت رشد را تفسیر كرد. وزن هنگام تولد در تشخیص و پیش بینی وضعیت آینده، اهمیت بسیاری دارد.
درباره تعداد دفعات وزن كردن كودكان باید بر اساس سایر برنامه ها نظیر واكسیناسیون، توانایی مادران به حضور در واحد های بهداشتی درمانی و غیره تصمیم گرفت و در مورد یک كودک خاص بر اساس وضعیت خود او و مخاطراتی كه كودک را تهدید می‌كند تصمیم گرفته شود.
موارد استفاده از منحنی رشد
۱) وسیله بسیار با ارزشی برای پایش رشد در مراقبت از سلامتی است.
۲) ابزاری تشخیصی برای شناسایی “كودک پر مخاطره” است. برای مثال سوء تغذیه را پیش از بروز نشانه های بالینی و عملی می‌توان شناسایی كرد.
۳) با تعیین درجه سوء تغذیه در برنامه ریزی و ایجاد سیاست بهداشتی برای برنامه ریزی در رابطه با مراقبت بهداشتی كودک در سطح محلی و ملی به دست می آید.
۴) به خاطر ویژگی دیداری، نمودار رشد، می‌توان در مورد سلامت كودک به مادر آموزش داد و او را تشویق كرد تا در پایش رشد كودک مشاركت فعال تری داشته باشد.
۵) ابزاری عملی است كه در باره نوع مداخله مورد نیاز به كارمند بهداشتی كمک و كار ارجاع را آسان تر می كند.
۶) نمودار رشد را برای آموزش نیز می توان به كار گرفت. به عنوان نمونه اهمیت تغذیه كافی و اثرهای زیان بار اسهال را با آن می توان نشان داد.
